دستورالعمل کیفی خرید گندم داخلی 1395 شركت مادر تخصصي بازرگاني دولتي ايران مركز پژوهش‌هاي غلات دستورالعمل کیفی خرید گندم داخلی 1395 (ويژگي­ها، حدود مجاز و روش افت زنی) مرکزپژوهش­های غلات گروه تحقیقاتی و آزمایشگاهی خرید و نگهداری غلات و فرآورده­های آن ( ویرایش2 ) مقدمه این دستورالعمل بمنظور حفظ هماهنگي در زمينه خريدگندم داخلي مورد عرضه كشاورزان و اتخاذ رويه يكسان در شركتهاي غله و متصديان امر خريد و بر اساس پیشنهادات و تجربیات مسئولین کنترل کیفی شرکت­های غله و خدمات بازرگانی و با بررسی و تایید کارگروه تخصصی در گروه خرید و نگهداری غلات براي استفاده در خريد گندم داخلي مورد عرضه سال 1395 تدوين گرديده است و ضرورت دارد متصديان امر خريد، آموزشهاي لازم و مطابق با دستورالعمل حاضر را جهت آمادگي براي امر خريد را به دست آورند. منابع و مآخذی که در تهیه این دستورالعمل به کار رفته است به شرح زیر است: 1- استاندارد ملي گندم – ویژگی­ها(Wheat – Specification) ، شماره 104 تجدید نظر پنجم 2- استاندارد ملی غلات و فرآورده­های آن –نمونه برداری شماره 13535 3- استاندارد ملی غلات و فرآورده­های آن- روش تعیین میزان افت گندم شماره 3003 4- استاندارد ملی گندم دوروم- ویژگی­ها و روش­های آزمون شماره 4554 5- ICC – Standard, No.102/1, International Association for cereal Chemistry. 6-Codex Standard 199, 1995. codex Standard for wheat‌ and Drum wheat. هدف: تبیین ویژگی­های کیفی گندم قابل خریداری و روش های اندازه گیری آن، شامل معرفی اجزای افت، روش افت زنی، تعیین رطوبت و تشخیص آلودگی به آفات انباری. 2-دامنه كاربرد : اين دستورالعمل جهت استفاده در امر خريد تضميني گندم­هاي داخلي مورد عرضه در مراكز خريدكاربرد دارد. 3- تعاريف و اصطلاحات 3-1 گندم معمولي محصول گياهي از گونهTriticum aestivum ازتیرهGramineae مي باشد. 3-2 گندم دوروم گندمي است سخت، بلندتر و كشيده تر از از گندم معمولي، زردرنگ و كمي براق (كهربايي) ، مقطع دانه‏هاي آن كم و بيش حالت سه گوش و پشت یا گرده نسبتاً تیز دارد. اغلب ساختار دانه دوروم شیشه ای و آندوسپرم آن سخت و شاخی است. گندم دوروم نسبت به گندم معمولی در مقابل شكستن و برش، مقاومت بيشتري از خود نشان می‏دهد. 3-3 جدول پاكي جدولي است داراي 7 سطر و 10 ستون كه جهت تعيين قيمت بهاي خريد تضميني گندم داخلي استفاده مي­شود. در اين جدول بر اساس میزان افت گندم تحويلي (مفيد و غير مفيد) ، قيمت پايه خريد گندم و ميزان تغييرات بهاي افت مفيد و غير مفيد (هر ساله اين ميزان و قيمت پايه قبل از شروع فصل خريد تعيين مي­گردد) ، قيمت نهايي مشخص مي­شود. 3-4 افت هر عاملي كه باعث كاهش مرغوبيت و خلوص گندم گردد، افت ناميده مي­شود و شامل افت مفید و غیرمفید است. 3-4-1افت مفيد : اُفتی است که قابليت آسياباني دارد ليكن وجود آن در گندم باعث کاهش کیفیت آرد گندم می‌شود و شامل دانه هاي شكسته ناشي از بد كار كردن كمباين يا حاصل از عمليات خرمن كوبي و دانه هاي چروكيده و دانه هاي لاغر و بادزده كه از الك 2 میلیمتری عبور نمايند، همچنين دانه هاي جوانه زده و دانه هاي تغيير رنگ يافته در محل جوانه، دانه های سرمازده، نارس، حشره زده و دانه هاي ساير غلات ( غير از جو، چاودار و تريتيكاله ) روی الک می­باشد. 3-4-2 افت غير مفيد : اُفتی است که غیرقابل مصرف بوده و شامل مواد خارجی، كاه وكزل، دانه­هاي غير غلات، بذر علف های هرز (سمی و غیرسمی)، دانه های سیاهک‌زده، ناخنک (ارگوت)، لاشه آفات انباري ، مواد خارجي نظير سنگ، شن، خاك، فضله و خاشاك مي­باشد. جدول1- اجزای افت مفید و غیر مفید افت غیر مفید افت مفید بذور علف های هرز دانه های سایر غلات (به استثنای جو، چاودار و تریتیکاله) ارگوت (ناخنک) دانه های شکسته و چروکیده دانه سیاهک زده دانه جوانه زده دانه گرما دیده دانه تغییر رنگ یافته در جوانه ناخالصی ها (نظير سنگ، شن، خاك، فضله و خاشاك و ...) دانه حشره زده (به استثنای سن زده) نماتد زده دانه های سرمازده و نارس 3-5 آفت عوامل خسارت‌زاي زنده مانند حشرات، كنه­ها، قارچها، نماتدها (در هر يك از مراحل رشد) ، جوندگان و ... كه موجب کاهش کیفیت و کمیت محصول می‌شود. 3-6 حشره­زدگي دانه­هاي آسيب­ديده­اي كه به وسيله چشم غيرمسلح قابل رويت هستند و به وسيله حشرات در هریک از مراحل زیستی رشد مورد حمله قرار گرفته باشند. 3-7 دانه هاي شكسته به دانه‏هائي از گندم اطلاق ميشود كه بخشی از آندوسپرم آنها به دلیل آسیب های مکانیکی نمايان است و از الك 2 ميليمتري عبور نمايد. یادآوری: دانه های حشره زده در این گروه قرار نمی­گیرند. 3-8 دانه هاي چروكيده به دانه­هاي لاغر، سبك و چروكيده اي كه از الك 2 میلیمتری عبور نمايند، گفته می شود. وزن مخصوص پايين و نسبت بالاي طول به عرض از مشخصات دانه­هاي چروكيده است. چروکیدگی در اثر عوامل مختلف مانند سرما، گرما، بیماری، کم آبی و غیره ایجاد می شود. يادآوري: دانه­هاي باد زده جزء دانه­هاي چروكيده به حساب مي­آيند. 3-9 دانه هاي جوانه زده به دانه‏های گندمی اطلاق ميشود كه جوانه آن بحدي رشد كرده باشد كه با چشم غيرمسلح به راحتی قابل رويت باشد. 3-10 دانه سایر غلات به دانه های دیگر غلات از قبیل جو، ذرت، ذرت خوشه ای، ارزن، چاودار، برنج، یولاف و تریتیکاله اطلاق می‌شود. 3-11 دانه هاي تغيير رنگ يافته در جوانه دانه هايي با تغيير رنگ مشخص قهوه اي تيره يا سياه رنگ در محل جوانه و اطراف آن بوده كه علائم جوانه‌زنی در آنها ظاهر نشده باشد. دانه تغییر رنگ یافته در جوانه، جزء افت مفید محسوب می­گردد. این عارضه در رطوبت بالا و یا بارش­های مکرر و یا در دانه­های زودرس تکثیر می­یابد و در گندم دوروم و گندم­های با هکتولیتر بالا بیشتر دیده می­شود. 3-12 دانه هاي گرما ديده دانه هاي گندمی هستند که در اثر گرما رنگ بیش از نيمي از سطح دانه تغيير رنگ داده و به رنگ قهوه اي تيره يا قهوه اي متمايل به سياه درآمده و مقطع آندوسپرم دانه خاكستري مايل به زرد يا قهوه اي است. دانه­های حرارت دیده جزء افت غیر مفید محسوب می­شود. 3-13 دانه هاي نارس به دانه هایی اطلاق میگردد که مراحل رسیدن خود را طی نکرده و رنگ آنها سبز تا سبز تیره می باشد. 3-14 دانه هاي لکه آردی[1] به دانه هایی گفته میشود که لكه زرد رنگ نشاسته­اي و آردی در آنها مشاهده شود. 3-13 دانه سن زده بر اساس استاندارد ملی دانه های گندمی هستند که توسط نیش حشره سن مورد حمله قرار گرفته و آثار ظاهری آن (با چشم غير مسلح) وجود نقطه قهوه ای تا سیاهرنگ روی دانه با هاله روشن اطراف محل سن زدگی که می‌تواند با چروکیدگی دانه همراه باشد يا نباشد. علائم تشخيص سن زدگي: الف: محل اثر نيش حشره به رنگ قهوه اي تيره تا سياه ب: تشكيل هاله سفيد رنگ در اطراف محل نيش زدگي و اختلاف رنگ هاله و نرم شدن بافت گندم در اين ناحيه نسبت به ساير قسمت­هاي دانه . يادآوري1: تنها وجود يك جاي نيش بر روي دانه گندم كافي است تا گندم سن زده تلقي شود. يادآوري2: امكان دارد جاي نيش در محل جوانه ويا شيار گندم بوده وبه راحتي قابل تشخيص نباشد ليكن اثرات سن زدگي بر بافت گندم مشخص باشد. در اين حالت نشانه و علامت سن­زدگی تغییر رنگ دانه و نرم شدن بافت گندم در اطراف محل نیش­خوردگی است. 3-14 دانه های کپک زده دانه های گندمی هستند که وجود کپک در آنها با چشم غیرمسلح قابل تشخیص باشد. 3-15 دانه های سیاهک زده[2] دانه های گندمی هستند که تغییر شکل و رنگ داده معمولاً كمي گرد و كوچكتر از دانه معمولي بوده و با فشار بر روی پوسته پودر سیاهرنگی از آن خارج شود و داراي بوي مخصوص مربوط به سياهك باشد. این نوع سیاهک علاوه بر ایجاد مواد سرطانزا، سبب کاهش وزن مخصوص و بازدهی آرد، تیره شدن رنگ آرد و همچنین آسیب به خواص رئولوژیک خمیر میگردد. 3-16 ارگوت (ناخنک) به شاخی شدن دانه در اثر قارچ Claviceps purpurea گفته می‌شود كه به صورت زائده ای کشیده، ارغوانی تا سیاه رنگ و دارای بافت سخت قابل رویت می باشد. ارگوت یک نوع بیماری قارچي بوده كه در آن جسم سخت با انحناي مختصر در خوشه و در محل دانه تشكيل ميگردد و در اين حالت عموماً دانه از اندازه معمولي بزرگتر است و به دلیل داشتن سموم آلکالوئیدی در انسان و دام ایجاد مسمومیت می­نماید. 3-17 دانه هاي آلوده به فوزاريوم یک بيماري قارچي مزرعه­ای مي­باشد كه در اثر آن، محصولی نامرغوب با دانه­هاي ريز و چروكيده و وزن هزار دانه كم بوجود می­آید و به دليل ايجاد توكسين قارچي عوارض خطرناكي را براي انسان و حيوانات بدنبال دارد. اغلب دانه­هاي آلوده به فوزاریوم، چروكيده، سبك و متمايل به رنگ خاكستري با ظاهري مات و كدر يا مايل به صورتي مي­باشند. دانه­هاي به ظاهر سالم نيز اغلب داراي آلودگي بوده و رنگ زرد كهـربائي خود را از دسـت داده و به رنگ قهـوه­اي كـدر و مـات مي­گرايند. 3-18 دانه‏های نماتدزده عامل اين بيماري، كرم نماتد tritici Anguina مي‏باشد در اثر اين بيماري دانه‌ها به رنگ قهوه‌اي تا سياه در آمده و در واقع گال‌هايي با اندازه كوچكتر از دانه‌سالم گندم ‌مي‌باشند. درصورتي كه گندمهاي آلوده به نماتد در آب خيسانده و خرد شوند، تعداد زيادي لارو متحرك نماتد از آن بيرون مي‌آيند. 3-19 بذر علف های هرز دانه گیاهان ناخواسته، به استثنای دانه سایر غلات می‌باشد. 3-19-1 بذر علف های هرز غیرسمی دانه گیاهان ناخواسته غیرسمی به استثنای دانه غلات می‌باشد. يادآوري: بذر علف هرز سرشکافته از بذور مضر موجود در مزارع ایران محسوب می‏شود، اين بذر سمی نیست ولي منجر به خسارت کیفی و کاهش کیفیت محصول ميگردد و در خرید تضمینی حدود مجاز برای آن مشخص گردیده است. 3-19-2 بذر علف های هرز سمی دانه گیاهان ناخواسته سمی به استثنای دانه غلات می‌باشد كه فهرست مهمترين آنها در جدول زير ذكر شده است. جدول 2- فهرست علف های هرز سمی مزاع گندم فارسی نام انگلیسی نام علمی تلخه Russian Knapweed Acroptilon repens سیاه تخمه،سیاه دانه Corn-cockle Agrostemma githago تاتوره Jimson weed Datura Stramonium آفتاب پرست، علف کنجدی Heliotrope Heliotropium spp چچم Poison ryegrass, Darnel Lolium temulentum تلخ بیان Stagger bush, Russian Centaury Sophora alopecuroides 4- ویژگی ها-حدود مجاز 4-1 افت مفيد حداكثر 10 % وزني باشد. 4-2 افت غير مفيد حداكثر 7% وزني باشد. 4-3 دانه‌هاي سن زده حداكثر 2% وزني باشد.( بالاتر از 2% به ازای هر درصد کسر بها مطابق جدول پاکی ابلاغی) 4-4 حداكثر جو ، چاودار و تريتيكاله مخلوط با گندم به تنهايي يا روي هم تا 5% معاف از کسر بها و خارج از افت مفید محاسبه می گردد. تبصره 1: درصورت بالاتر بودن درصد جو، چاودار وتریتیکاله از 5% و احتمال اختلاط عمدی، کل میزان درصد جو، چاودار و تریتیکاله در دامنه افت مفید مشمول کسر بهاء می­گردد. تبصره2: دانه­هاي ساير غلات (ذرت، ذرت خوشه­اي، ارزن، برنج و يولاف) به عنوان افت مفيد لحاظ گردد. 4-5 حداكثر رطوبت 12% باشد.(حداكثر رطوبت در استانهاي گيلان ،مازندران، گلستان و مناطقي از استانهاي اردبيل و سمنان بدليل شرايط خاص آب وهوائي 14% است.) 4-6 گندم باید عاری از هر نوع آفت انباري زنده باشد. 4-7 دانه هاي كپك زده و فاسد قارچي قابل تحويل نمي باشد. 4-8 حداکثر دانه های گندم معمولی مخلوط با گندم­هاي دوروم 10% باشد. (در صورتيكه گندم­هاي دوروم تحويلي با بيش از 10% انواع ديگر گندم مخلوط باشد، گندم معمولي محسوب ميگردد.) 4-9 گندم آغشته به سموم قارچ كش قابل تحويل نميباشد، رنگ دانه بسته به نوع سم قارچ كش، به رنگ­هاي صورتي تا بنفش مشاهده ميشود. 4-10سایر ویژگی ها-حدود مجاز مطابق با جدول زير باشد. جدول3- سایرویژگیهای كيفي گندم قابل خريداري درسال 93 ويژگي حدمجاز(درصد) دانه هاي سياهك زده حداكثر4/0 درصد (4 در هزار وزنی) (به تنهايي ويا همراه بذر علف هرز سر شكافته و جزء افت غير مفيد) بذر علف هرز سرشكافته حداکثر4/0 درصد (4 در هزار وزنی) (به تنهایی و یا همراه دانه های سیاهک زده و جزء افت غیر مفید) دانه هاي حشره زده(به غیر از سن زدگی) حداکثر3/0 درصد و جزء افت مفید ناخنك (ارگوت) حداکثر05/0درصد و جزء افت غیر مفید بذر علف های هرز سمی2 حداکثر 3/0 و جزء افت غير مفيد 1- منبع استاندارد ملی ایران شماره 104 گندم ویژگی­ها 2- منبع استاندارد ملی ایران شماره 104 گندم ویژگی­ها ومرجع ذیصلاح برای تشخیص بذر سمی سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی می­باشد. 5 - روش نمونه‌برداری نمونه برداري گندم باید مطابق استاندارد ملی ایران شماره 13535، روش نمونه برداري از غلات انجام شود. نمونه‏برداري از کامیونهای گندم، به وسیله سوندهاي مخصوصی با نام بمبو انجام مي‏شود كه شامل دو لوله تو خالی با نوك تيز بوده، كه يكي از آنها در داخل ديگري قرار گرفته است. قبل از نمونه‏برداري با چرخاندن لوله داخلي دريچه‏ها بسته شده و پس از ورود به داخل محموله گندم، با چرخاندن، آنها را باز كرده و بلافاصله بسته وآن را خارج نموده و نمونه‏ها را در كيسه‏هاي غيرقابل نفوذ نسبت به رطوبت و ساير عوامل محيطي تخليه مي‏كنند. نمونه‏برداري بايد از هر وسيله نقليه بطور جداگانه و در تمام عمق آن و در فواصل منظم به صورتهاي پيشنهادي زير انجام پذيرد. - تا 15 تن از3تا 5 نقطه. - از 15 تا 30 تن از 8 نقطه. گسترده وزن نمونه اوليه 1تا3 كيلوگرم پيشنهاد ميشود، نمونه‏هاي اوليه برداشته شده از بامبو را با هم مخلوط نموده تا نمونه يكنواختي حاصل گردد. از مخلوط کردن و پس از تقسیم دقیق نمونه کل به وسيله دستگاه تقسيم‏كن یا روش تقسيم چهار قسمتي و مخروطي ، 100 گرم نمونه جهت آزمايش‏ افت و تعیین فاکتورهای خرید جدا مي‏شود. بايد دقت شود كه كليه وسايل نمونه‏برداري، تميز و كاملا خشك باشد. يادآوري : انجام نمونه برداري به افرادي سپرده شود كه آموزش لازم براي كاربرد درست تجهيزات و روش نمونه برداري را ديده باشند. 5-1 روش تقسيم چهار قسمتي و مخروطي نمونه مخلوط حداقل دو مرتبه پيش از تقسيم در يك سطح غير قابل نفوذ و تمييز كاملاً مخلوط شود - دانه­ها را باهم به شكل يك توده مخروطي، جمع كنيد. - سطح توده مخروطي را پهن كرده و سپس آن را چهار قسمت D، C، B، A تقسيم كنيد. - دو گوشه مخالف و روبروي هم مثلاً Bو Cرا كنار بگذاريد و دوگوشه يك چهارم باقي مانده (Cو B) را مخلوط كنيد. - همه مراحل را تكرار كنيد تا مقدار مورد نياز نمونه آزمايشگاهي را بدست آورد. 6- روش افت زنی ( تعيين افت مفيد و غير مفيد) اصول اين روش عبارتست از جدا كردن كليه مواد تشكيل دهنده افت ( طبق تعاريف فوق ) بوسيله الك و يا با دست و توزين آنها. پس از نمونه‏برداري 100 گرم گندم را با دقت 1/0 گرم توزين نموده و نمونه را به وسيله الك 2 ميليمتري براي مدت حداقل 30 ثانيه الك نمائيد . پس از الك كردن سنگ , كلوخه , كاه و كزل، بقایای حشرات و کنه ها، فضله پرندگان، بذر علف های هرز (سمی و غیرسمی) دانه های سمی و مضر، دانه های سیاهک‌زده، ناخنک (ارگوت) را از روي الك برچيده و به مواد مشابهي كه از الك 2 ميليمتري عبور نموده است اضافه نموده و كل آنها را با دقت يك صدم گرم به عنوان افت غير مفيد توزين گردد. دانه هاي شكسته و چروكيده و لاغر و بادزده اي كه از الك 2 ميليمتري عبور ميكنند را بعلاوه دانه هاي جوانه زده ودانه هاي تغيير رنگ يافته در جوانه، دانه های سبز، نارس و حشره زده روي الك را جداسازي و با دقت يك صدم گرم به عنوان افت مفيد توزين گردد. يادآوري 1: از آنجاییکه روش تشخیص کلیه اجزای افت به صورت چشمي می‏باشد، میز کار مناسب با نور کافی جهت انجام آزمایشها، ضروری است. يادآوري2: اجزاي افت با چشم غير مسلح اندازه‌گيري ميگردد. يادآوري 3- مرجع ذيصلاح براي تشخيص بذور سمي و غيرسمي سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد كشاورزي مي‌باشد. یادآوری 4- در صورت وجود دانه­های آلوده به فوزاریوم و نماتد زده مراتب سریعاً به مرکز پژوهش­های غلات گزارش گردد. 7- تعیین رطوبت رطوبت یکی از فاکتورهای مهم در نگهداری گندم بوده و در سلامت و ماندگاری آن تأثیر بسزایی دارد، هر چه رطوبت گندم پایین­تر باشد قابلیت و مدت نگهداری آن افزایش می­یابد، تعيين مقدار رطوبت از نقطه نظر خريد و فروش نیز داراي اهميت فراواني است. بنابراین کنترل میزان آن در هنگام دریافت گندم ضروری است. براي تعيين میزان درصد رطوبت گندم، از روشهاي مستقيم و غيرمستقيم استفاده مي‏شود. روشهاي مستقيم ساده و دقيق و در عين حال وقت گيرند. در حالي كه روشهاي غيرمستقيم به سهولت و سريع انجام مي‏گيرند، اما دقت كمتري دارند. در مراکز خرید تعیین رطوبت به روش غیر مستقیم و با استفاده از رطوبت سنج انجام می‏شود. رطوبت‏سنج مقاومتي، مقاومت الكتريكي يك مقدار مشخص از نمونه دانه را تحت تراكم و درجه حرارت معين، اندازه‏گيري مي‏كند، مقاومت الكتريكي برحسب رطوبت، درجه حرارت و درجه تراكم دانه تغيير مي‏كند. رطوبت سنج‏ هاي زیر جزء رطوبت سنج‏هاي مقاومت الكتريكي هستند كه رطوبت دانه را ظرف 30 ثانيه و به روش غیرمستقیم اندازه‏گيري مي‏كنند. - universal moisture meter -Kett moisture meter -MiniGAC Plus (Dickey-John) -Multigrain -Sinar نتایج آزمایشات حاصل از کار با لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی زمانی دقیق و معتبر است که این لوازم کالیبره گردد. بدین معنی که دستگاه مورد نظر نتایج را با کمترین خطای ممکن در تکرار آزمایشات نشان دهد. برای این منظور می‏توان بر اساس دستورالعمل دستگاه در صورت توانایی فرد آزمایش کننده دستگاه را تنظیم و کالیبره نمود در غیر این صورت از خدمات شرکت‏های استاندارد که در زمینه کالیبراسیون لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی فعالیت می نمایند، استفاده نمود. 8- تعیین آلودگي به آفات انباري براي تعيين الودگي به آفات انباري از الك، با سوراخهاي از 5/1 تا 5/2 ميلي‌متر بطوريكه بر حسب مورد اكثر حشرات از الك عبور كرده ولي دانه‌هاي گندم مورد آزمون روي آن باقي بمانند، استفاده ميشود. تمام حشرات جدا شده در نمونه را شناسايي كرده و بطور جداگانه براي هرگونه، تعداد حشرات بالغ و در صورت امكان لارو و شفيره را يادداشت نماييد. چنانچه ضرورت داشته باشد، تعداد حشرات زنده و مرده را بطور جداگانه ثبت كنيد. گندم مورد خریداری باید عاری از هر نوع آفت انباري زنده باشد. در صورت ضرورت براي شناسايي آفات انباری از مراجع ذيصلاح استفاده كنيد فهرست مهمترین آفات غیرقابل پذیرش در محموله گندم به شرح زیر است: Acarus spp. Cryptolestes spp. Ephestia spp. Glycyphagus spp. Nemapagon granella L. Oryzaephilus spp. Plodia interpunctella Hubn. Prostephanus truncatus Hom. Rhyzopertha dominica F. Sitophilus spp. Tenebroides mauritanicus L. Tribolium spp. Trogoderma spp. Latheticus oryzae. [1] Yellowberry (YB) )سياهك پنهان پا كوتاه گندم Tilletia spp. ) - 2 + نوشته شده در دوشنبه بیست و سوم فروردین ۱۳۹۵ساعت 10:40 AM توسط گروه خرید و نگهداری | نظر بدهید دستورالعمل کیفی خرید دانه های روغنی (دانه کلزا، آفتاب گردان و سویا) دستورالعمل کیفی خریددانه­های روغنی (دانه کلزا، آفتاب گردان و سویا) تعاريف و اصطلاحات نمونه برداری تعيين ناخالصيها و رطوبت گروه تحقیقاتی و آزمایشگاهی خرید و نگهداری غلات و فرآورده­های آن مقدمه این دستورالعمل بمنظور حفظ هماهنگي در زمينه خريد دانه های روغنی داخلي (دانه کلزا، آفتاب گردان و سویا) مورد عرضه كشاورزان و اتخاذ رويه يكسان در شركت­هاي غله و متصديان امر خريد دانه­های روغنی تدوين گرديده است و ضرورت دارد متصديان امر خريد، آموزش­هاي لازم مطابق با دستورالعمل حاضر را به دست آورند. منابع و مآخذی که در تهیه این دستورالعمل به کار رفته است به شرح زیر است: 1- استاندارد ملي روش آزمون دانه هاي روغني، شماره 661 چاپ سوم 2- استاندارد ملی دانه روغني -اندازه گيري رطوبت و مواد فرار-روش آزمون، شماره 8034 3- استاندارد ملي دانه هاي روغني-نمونه برداری، شماره 7592 4- Australian oilseed federation, Quality standards,Technical information and typical analysis, ,2015/2016 5- ISO 665, oilseeds-determination of moisture and volatile matter content, 2002. 1- هدف : تبیین ویژگی های کیفی دانه­های روغنی قابل خریداری ( کلزا، سویا و آفتابگردان ) و روش های اندازه گیری آن. 2-دامنه كاربرد : خريد تضميني دانه های روغنی( کلزا، سویا و آفتابگردان ) مورد عرضه در سال1395 3- تعاريف و اصطلاحات 3-1- دانه کلزا محصول گیاهیست یکساله از گونه Brassica napus L وخانواده Cruciferae داراي شكل كروي بوده و معمولاً به رنگ قهوه اي تيره تا سياه مي باشد (دانه ها هرچه نارس تر باشند روشن تر خواهند بود). دانه های کلزا جزء دانه های روغنی کوچک و ریز بوده و وزن هزاردانه آن بين 3 تا 7 گرم متغير مي باشد. 3-2– دانه سویا، دانه گیاهی است با نام علمی Glycine max از تیره Leguminosae که به رنگ‌هاي زرد، سفيد، سياه، خاکستري و خالدار ديده مي‌شود. 3-3- دانه آفتابگردان، متعلق به خانواده گل‌ستاره‌ای‌ها Asteraceae از جنس آفتاب‌گردان‌ها Helianthus بوده که از آن روغن گرفته می‌شود. 3-4- رطوبت، ميزان آب موجود در دانه روغنی كه بدون تغيير كيفيت دانه، جدا شدني باشد و عبارت است از درصد وزنی آب موجود در نمونه مورد آزمایش به وزن کل نمونه مورد آزمایش. 3-5- ناخالصی، به هر گونه مواد به جز دانه های روغنی مورد خریداری گفته میشود. 3-6- الك 1 ميليمتري، الكي است كه قطر هر يك از منافذ دایره ای آن 1ميليمتر باشد. 3-7- بمبو، وسيله‌ نمونه‌ برداري‌ شامل‌ لوله‌هاي‌ توخالي‌ با نوك‌ تيز بوده‌ و داراي‌ انواع‌ مختلفي‌ مي‌باشد. 3-8- محموله، مقدار دانه‌هاي‌ روغني‌ ارسالي‌ يا دريافت‌ شده‌ در يك‌ زمان‌ كه تحت‌ پوشش‌ يك قرار داد يا سند حمل قرار دارد‌. 3-9-نمونه‌ آزمايشگاهي، نمونه‌ حاصل‌ از تقسيم‌ نمونه‌ كلي‌ اخذ شده از یک محموله بوده و نمایشگر‌ ويژگي­هاي محموله می­باشد. 4- ویژگی ها-حدود مجاز 4-1- حداکثر ناخالصی قابل قبول دانه های کلزا ، آفتابگردان و سویا، 10 درصد می باشد. 4-2- حداکثر رطوبت قابل قبول دانه کلزا 20 درصد می باشد. 4-3- حداکثر رطوبت قابل قبول آفتابگردان 18 درصد می باشد. 4-4- حداکثر رطوبت قابل قبول دانه سویا 20 درصد می باشد. 4-5-قیمت پایه خرید دانه سویا با 2 % ناخالصی و 12 % رطوبت، و قیمت پایه خرید دانه آفتابگردان با 2 % ناخالصی و 9 % رطوبت و قیمت پایه خرید دانه کلزا با 2 % ناخالصی و 10 % رطوبت، تعیین می­گردد. قیمت پایه خرید حداکثر رطوبت قابل قبول حداکثر ناخالصی قابل قبول ویژگی ها محصول 2 % ناخالصی و 12 % رطوبت 20 درصد 10 درصد سویا 2 % ناخالصی و 9 % رطوبت 18 درصد 10 درصد آفتابگردان 2 % ناخالصی و 10 % رطوبت 20 درصد 10 درصد کلزا 5 - روش نمونه‌برداری نمونه برداري دانه­های روغنی باید مطابق استاندارد ملي دانه هاي روغني-نمونه برداری، شماره 7592 به شرح زیر انجام شود. 5-1- برداشت نمونه اوليه بايد از دانه‏هائي­كه داخل كيسه و يا به حالت فله (توده) حمل شده‏اند با استفاده از وسائل نمونه‏گيري انجام گيرد. 5-2- نمونه‏گيري از كيسه­های بسته با بمبوي نیزه ای و بايستي حداقل از 2 درصد كيسه‏ها انجام شود. 5-3- نمونه‏برداري از کامیون­های فله دانه­های روغنی به وسیله بمبو، بايد از هر وسيله نقليه بطور جداگانه و در تمام عمق آن و در فواصل منظم انجام پذيرد. 5-4- نمونه‏ها­ی برداشت اولیه، در كيسه‏هاي غيرقابل نفوذ نسبت به رطوبت و ساير عوامل محيطي تخليه شود. 5-5- نمونه‌ كلي حاصل از برداشت­های اولیه را کاملا مخلوط‌ نموده‌ تا نمونه يكنواختي به دست آید. 5-6- با تقسیم دقیق نمونه کل نمونه‌هاي ‌آزمايشگاهي تهیه میشود.‌ عمل تقسیم کردن به وسيله دستگاه تقسيم‏كن یا صليب مخصوص و یا روش تقسيم چهار قسمتي و مخروطي[1] انجام میشود. یادآوری1 : وسائل نمونه‏برداري باید تميز، خشك و عاري از بوي خارجي باشند. يادآوري 2 : انجام نمونه برداري به افرادي سپرده شود كه آموزش لازم براي كاربرد درست تجهيزات و روش نمونه برداري را ديده باشند. 6- تعيين ناخالصي در دانه‏هاي روغني 6-1- ناخالصي‏ها به تمام مواد آلي و غيرآلي باستثناي دانه اصلي اطلاق ميشود . انواع ناخالصی و تعاریف آن به شرح زیر می باشد. 6-1-1 -ناخالصي‏هاي ريز ، به موادي اطلاق ميشود كه از الك عبور نمايند. 6-1-2- ناخالصي‏هاي كلي بجز دانه‏هاي روغني ، به مواد باقي مانده روي الك اطلاق ميشود كه شامل: 6-1-2-1-دانه روغني نباشند (مانند تكه‏هاي چوب و فلزات و سنگ و دانه‏هاي نباتي غيرروغني) 6-1-2-2-تكه‏هاي مربوط به دانه اصلي مانند ساقه، برگ ساير قسمت­هاي گياه روغني كه حاوي روغن نيستند. تبصره1: در خصوص دانه آفتابگردان، پوست‏هاي جدا شده از مغز بعنوان ناخالصي تلقي ميشوند. تبصره 2 : دانه شکسته شده کلزا، سویا و آفتابگردان ناخالصی محسوب نمی گردد. 6-1-3- ناخالصي دانه‏هاي روغني بجز دانه‏هاي اصلي، عبارتست از تمام دانه‏هاي روغني بجز دانه مورد نظر كه وزن هر يك از سه قسمت فوق بايد تعيين شود. 6-2- تعيين ناخالصي ها به جدا كردن بوسيله الك و دست‏چين كردن ناخالصي‏ها از روی الک گفته می­شود و شامل مراحل زیر است: 6-2-1- توزین 200 گرم نمونه آزمايشگاهی 6-2-2- جدا كردن ناخالصي‏هاي ریز نمونه آزمايشگاهی، بوسيله الك دایره ای 1 میلیمتری (از الک کردن بیش از اندازه و فشار دادن نمونه روی الک خودداری شود) 6-2-3- جدا نمودن ناخالصي دانه‏هاي روغني و ناخالصي‏هاي غيردانه‏هاي روغني از روی الک 6-2-4 جدا نمودن ناخالصي دانه‏هاي روغني غيردانه‏ اصلی از روی الک یادآوری1: دانه‏هاي كوچك باقي مانده از الك 1میلیمتری را میتوانید به الك دیگری (كه دانه‏هاي اصلي و ناخالصي‏هاي هم اندازه دانه اصلي از آن رد ميشوند) منتقل كنيد تا ناخالصي‏هاي بزرگ‏تر از دانه اصلي باقي بماند و يا می توانید اين نوع ناخالصي را بوسيله پنس يا وسيله مناسب ديگري جدا کنيد. 6-2-5-توزین کلیه ناخالصی های جمع آوری شده با دقت يكصدم گرم و اعلام نتیجه به درصد. يادآوري 2: از آنجاییکه روش تشخیص ناخالصی ها به صورت چشمي می‏باشد، میز کار مناسب با نور کافی جهت انجام آزمایش­ها، ضروری است. 7- تعيين رطوبت دانه‏هاي روغني تعيين رطوبت نمونه آزمايشگاهی دانه روغنی بر اساس استاندارد ملی روش اندازه­گیری رطوبت و مواد فرار دانه­هاي روغني، شماره 8034­ و با خشك كردن دانه در حرارت 2 ± 103 درجه سانتيگراد در گرمخانه( اتو) و در فشار جو تا رسيدن به وزن ثابت انجام ميگيرد. 7-1-روش مرجع آزمون رطوبت دانه های روغنی 5 تا ١٠ گرم از نمونه دانه روغنی را در ظرف­های مخصوص (که قبلا در اتوی ١٠٣ درجه خشک و به وزن ثابت رسیده است) ریخته و به طور يكنواخت در تمام سطح ظرف پخش كنيد، درب ظرف را بسته و كل آن را وزن نمائيد. ظرف حاوي آزمونه را با درب باز به مدت 3 ساعت در گرمخانه ای که قبلا حرارت آن تا حرارت 2 ± ١٠٣ درجه سلسيوس ثابت شده است، خشک کرده، درب ظرف را بسته و آن را در دسیکاتور قرار دهيد و پس از خنک شدن در دسیکاتور و رسیدن درجه حرارت ظرف به درجه حرارت آزمايشگاه ، وزن نمایید. مجددا ظرف را با درب باز(همان نمونه ) داخل اتو قرار دهيد. بعد از يك ساعت مراحل ذكر شده را تکرار کنید. اگر اختلاف دوبار وزن كردن متوالي، برابر يا كمتر از ٠٠٥/ ٠ گرم به ازاي ٥ گرم نمونه يا ٠٠١ / ٠ جرم نمونه شد اندازه گيري را متوقف كنید. در غير اين صورت ، اين عمل را در فواصل يك ساعته تكرار نمائيد تا اختلاف نتيجه دو توزين متوالي­، مساوي و يا كمتر از ٠٠٥/ ٠ گرم باشد. مقدار رطوبت و مواد فرار، بر حسب درصد جرمي نمونه دريافتي طبق فرمول زیر محاسبه می گردد: جرم ظرف خالی برحسب گرم m0= جرم ظرف با نمونه قبل از خشك كردن برحسب گرمm1= جرم ظرف با نمونه بعد از خشك كردن برحسب گرم m2= یادآوری 2: تا جاييكه امكان دارد عملیات فوق را با سرعت انجام دهيد تا تغيير قابل ملاحظه اي در رطوبت حاصل نگردد. 7-2-سنجش سریع رطوبت در زمان خرید به دلیل زمانبر بودن اندازه گیری رطوبت به روش مرجع، از رطوبت سنج­های سنجش سریع مخصوص دانه های روغنی استفاده میشود. یادآوری1: اگر رطوبت سنج برای اندازه گیری رطوبت تنها یک محصول طراحی شده فقط برای همان محصول استفاده شود. یادآوری2: نتایج آزمایشات حاصل از کار با لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی، زمانی دقیق و معتبر است که این لوازم کالیبره گردد. بدین معنی که دستگاه مورد نظر نتایج را با کمترین خطای ممکن در تکرار آزمایشات نشان دهد. برای این منظور می‏توان بر اساس دستورالعمل دستگاه در صورت توانایی فرد آزمایش کننده و براساس مقایسه مقادیر به دست آمده رطوبت در روش مرجع با مقادیر تعیین شده توسط دستگاه، آن را تنظیم و کالیبره نمود. در غیر این صورت از خدمات شرکت‏های استاندارد که در زمینه کالیبراسیون لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی فعالیت می نمایند، استفاده نمود. [1] دانه­ها را باهم به شكل يك توده مخروطي، جمع كنيد،سطح توده مخروطي را پهن كرده و سپس آن را چهار قسمت D، C، B، A تقسيم كنيد. دو گوشه مخالف و روبروي هم مثلاً Bو Cرا كنار بگذاريد و دوگوشه يك چهارم باقي مانده (Cو B) را مخلوط كنيد. مراحل را تكرار كنيد تا مقدار مورد نياز نمونه آزمايشگاهي را بدست آورد. گروه خرید و نگهداری غلات و فرآورده های آن + نوشته شده در شنبه هشتم اسفند ۱۳۹۴ساعت 10:56 AM توسط گروه خرید و نگهداری | نظر بدهید ويژگي ها، روش هاي آزمون و نگهداري حبوبات تهيه و تنظيم: سارا دانش، زهرا شادفر گروه تحقيقاتي- آزمايشگاهي خريد و نگهداري غلات و فرآورده هاي آن بسمه تعالي فهرست مقدمه. 3 الف) ويژگيهاي پر مصرفترين حبوبات.. 3 ب) مهمترين روش هاي آزمون در حبوبات.. 5 ج) شرايط لازم جهت نگهداري حبوبات.. 7 د) محافظت محصول. 7 ه) کنترل انبارش... 7 و) دماي حبوبات در انبار 8 ز) حرارت ايجاد شده در دانه ها توسط حشرات و كنه ها 8 ح) خسارت آفات.. 9 جدول1- مهمترين آفات حبوبات (سخت بالپوشان) 10 ط) آفت زدايي با فسفين.. 10 جدول 2- زمان گازدهي و دوز مصرفي فسفين.. 12 پيوست اطلاعاتي الف- اسامي مهمترين حبوبات.. 13 پيوست اطلاعاتي ب –ساير استانداردها و روش هاي آزمون مرتبط در زمينه حبوبات.. 14 منابع: 16 مقدمه حبوبات به دانه­هاي گياهان خانواده بقولاتLegominaseae گفته مي­شود كه از منابع مهم غذایی سرشار از پروتئین برای تغذیه به شمار می­آید و ارزش بیولوژیکی پروتئین حبوبات به سبب دارا بودن بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری در مقایسه با سایر منابع تأمین­کننده پروتئین بسیار بالا می­باشد. (به جز اسيد آمينه هاي گوگرد دار) بذر حبوبات (پيوست اطلاعاتي الف) در حين نگهداري و ذخيره يك موجود زنده بوده كه در آن فعاليت متابوليكي گياهچه كاهش يافته اما در شرايط محيطي مناسب مي­تواند تسريع گردد. بنابراين نگهداري و انبارداري مواد­غذايي، از جمله حبوبات از جنبه­هاي اقتصادي، بهداشتي، كيفيت تغذيه­اي و مسائل تكنولوژيكي بسيار حائز اهميت است، به اين لحاظ لازم است اقداماتي انجام شود تا حد امكان از صدمات احتمالي و خسارات ناشي از عواملي از جمله رطوبت و دما و آفات انباري جلوگيري شود. در اين مجموعه ويژگي­هاي مهمترين حبوبات، روش هاي آزمون، شرايط لازم جهت نگهداري حبوبات و حفاظت از محصول همچنين معرفي مهترين آفات حبوبات به اختصار بيان گرديده كه اميد است با مطالعه دقيق و رعايت عملي كليه موارد ذكر شده بهره وري مطلوب حاصل گردد. الف) ويژگي­هاي پرمصرف ترين حبوبات 1- نخود[1] 1-1- دانه نخود بايد پاكيزه و مناسب براي مصرف انسان باشد. 1-2- نخود بايد بدون آفت زنده باشد. 1-3- نخود بايد بدون بو و مزه غير طبيعي باشد. 1-4- دانه نخود بايد سالم و تا جاي ممكن بدون آفت مرده و علائم آفت زدگي باشد. 1-5- ميزان مواد خارجي در نخود نبايد بيشتر از يك درصد وزني باشد. 1-6- ميزان رطوبت نخود نبايد بيشتر از 14 درصد وزني باشد. 1-7- ميزان آفت زدگي حداكثر 1 درصد (برحسب تعداد) باشد. (يك عدد دانه حشره زده در 100 عدد نخود) 1-8- ميزان آسيب ديدگي حداكثر 2 درصد وزني باشد. 1-9- ميزان نارسي حداكثر 2 درصد وزني باشد. 1-10- ميزان ناهمساني از ديد رنگ، اندازه و رقم در نخود حداكثر 5 درصد وزني باشد. 1-11- ميزان مواد خارجي حداكثر 1 درصد وزني باشد. 1-12- ميزان سرب در نخود نبايد بيشتر از 2/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 1-13- ميزان كادميوم در نخود نبايد بيشتر از 1/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 1-14- در نخود نبايد دانه هاي گياهان زيان آور و سمي كه سلامت مصرف كننده را به خطر مي اندازد وجود داشته باشد. (دانه كرچك، داتوره، سياه دانه سمي، كنف بنگالي) 2- لوبيا[2] 2-1- لوبيا بايد پاكيزه باشد. 2-2- لوبيا بايد شكل و رنگ مربوط به نوع خود را داشته و عاري از هر گونه بوي غير طبيعي باشد. 2-3- ميزان مواد خارجي در لوبيا نبايد بيشتر از 1 درصد وزني باشد. 2-4- ميزان آسيب ديدگي در لوبيا نبايد بيشتر از 2 درصد وزني باشد. 2-5- ميزان نارسي در لوبيا نبايد بيشتر از 2 درصد وزني باشد. 2-6- ميزان ناهمساني در لوبيا از نظر رنگ نبايد بيشتر از 4 درصد وزني باشد. 2-7- ميزان رطوبت در لوبيا نبايد بيشتر از 12 درصد وزني باشد. 2-8- ميزان آفت زدگي در لوبيا نبايد بيشتر از 1 درصد وزني باشد. 2-9- در لوبيا نبايد دانه هاي گياهان زيان آور و سمي كه سلامت مصرف كننده را به خطر مي اندازد وجود داشته باشد. (دانه كرچك، داتوره، سياه دانه سمي، كنف بنگالي) 2-10- در لوبيا نبايد آفت زنده و يا مرده وجود داشته باشد. 2-11- ميزان سرب در لوبيا نبايد بيشتر از 2/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 2-12- ميزان كادميوم در لوبيا نبايد بيشتر از 1/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 3- عدس[3] 3-1- دانه عدس بايد تميز و مناسب براي مصرف انسان باشد. 3-2- عدس بايد بدون آفت زنده باشد. 3-3- عدس بايد بو، مزه و رنگ طبيعي (سبز كمرنگ مايل به زرد تا سبز پر رنگ براي عدس سبز و نارنجي مايل به قرمز براي عدس قرمز) مربوط به خود را داشته باشد. 3-4- عدس بايد تا حد ممكن درسته و سالم باشد و حداكثر ميزان آسيب ديدگي آن برابر 1 درصد (برحسب تعداد) باشد. 3-5- حداكثر ميزان آفت زدگي برابر 1 درصد (بر حسب تعداد) باشد. 3-6- ميزان ناهمساني در عدس از نظر رنگ، اندازه و رقم نبايد بيشتر از 5 درصد وزني باشد.(ناهمساني براي عدس قرمز تا 6 درصد مجاز است) 3-7- حداكثر ميزان نارسي يا چروكيدگي برابر 1 درصد (برحسب تعداد) باشد. 3-8- ميزان مواد خارجي در عدس نبايد بيشتر از 1 درصد وزني باشد. 3-9- ميزان رطوبت عدس نبايد بيش از 14 درصد وزني باشد. 3-10- ميزان سرب در عدس نبايد بيشتر از 2/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 3-11- ميزان كادميوم در عدس نبايد بيشتر از 1/0 ميلي گرم در كيلوگرم باشد. 3-12- در عدس نبايد دانه هاي گياهان زيان آور و سمي كه سلامت مصرف كننده را به خطر مي اندازد وجود داشته باشد. (دانه كرچك، داتوره، سياه دانه سمي، كنف بنگالي) ب) مهمترين روش هاي آزمون در حبوبات قبل از انجام آزمون هاي فيزيكوشيميائي، نمونه آزمايشگاهي مي بايست به خوبي مخلوط گردد و در صورت لزوم براي تهيه آزمونه مقدار، نمونه را با استفاده از تقسيم كننده خودكار يا چهار قسمت كردن با دست ، كاهش دهيد. 1- بو و مزه مقداري از نمونه مورد آزمون را (100 گرم) در يك بشر بريزيد و سپس كمي آب كه 60 الي 70 درجه سلسيوس حرارت دارد ، روي آن بريزيد. در بشر را بگذاريد و پس از 2 الي 3 دقيقه آب آن را خالي و نمونه را بو كنيد و بچشيد . هر گونه بو و مزه خارجي و غير طبيعي را گزارش كنيد. 2- آفت زدگي (برحسب تعداد) مقداري از نمونه آزمايشگاهي را (حدود 200 گرم ) برداريد و تعداد دانه ها را در آن شمارش كنيد. سپس آزمونه را روي سطح صافي پخش كنيد و آنها را بدقت با چشم و در صورت لزوم با استفاده از عدسي با بزرگنمائي 10 از نظر آثار آفت زدگي مورد بررسي قرار دهيد و دانه هاي آفت زده را جدا كنيد و آنها را شمارش نمائيد. درصد تعداد دانه هاي آفت زده را از فرمول 1 بدست آوريد: = درصد دانه هاي آفت زده) كه در آن : n - عبارت است از تعداد دانه آفت زده در آزمونه N - عبارت است از تعداد دانه هاي آزمونه 3- اندازه گيري رطوبت وسايل لازم : گرمخانه اتو (آون) قابل تنظيم و نگهداري دما در 2 ± 103 درجه سلسيوس دسيكاتور حاوي مادة آبگير مؤثر هاون با دسته ظرف توزين ته صاف و كم عمق با قطر 5/7 الي 5/8 سانتي متر ترازوي آزمايشگاهي با دقت 001/0 گرم روش اجراي آزمون: حدود 15 گرم از نمونه را در داخل هاون يا وسيلة خرد كن مناسب ديگر ، بمدت يك دقيقه خرد كنيد، بطوري كه اندازه قطعه هاي خرد شده بيشتراز 3 ميلي متر نباشد ، ضمناً آنها له و گرم نشوند. ظرف توزين را به همراه درپوش براي يك ساعت درگرمخانه كه دماي آن به 2 ± 103 درجه سلسيوس رسيده است ، قرار دهيد. سپس ظرف را خارج و به دسيكاتور منتقل كنيد تا دماي آن به دماي آزمايشگاه برسد و بعد با تقريب 001/0 گرم آن را وزن كنيد .(m0) حدود 5/0 ± 5 گرم از نمونه خرد شده را به ظرف توزين شده منتقل كرده و در آن پخش كنيد . در آن را بگذاريد و ظرف حاوي نمونه را با تقريب 001/0 وزن كنيد.(m1 ) و بلافاصله آن را به گرمخانه با دماي 2 ± 103 درجه سلسيوس منتقل كنيد. در ظرف ظرف را برداريد و در كنارش قرار دهيد پس از سه ساعت ، آنرا از اتو خارج و در آن را گذاشته و به دسيكاتور منتقل كنيد تا دماي آن به دماي آزمايشگاه برسد سپس با تقريب 001/0 وزن كنيد.(m2 ) مجدداً ظرف حاوي نمونه برداري يك ساعت ديگر در اتو قرار داده و سپس سرد و وزن كنيد . اختلاف وزن بين دو توزين نبايد بيشتر از 005/0 گرم باشد. درصد وزني رطوبت را از فرمول زير بدست آوريد: درصد وزني رطوبت= كه در آن : m0 - عبارتست از وزن ظرف توزين با در به گرم m1 - عبارتست از وزن ظرف با در و آزمونه قبل از خشك كردن به گرم m2 - عبارتست از وزن ظرف با در و آزمونه پس از خشك كردن به گرم ج) شرايط لازم جهت نگهداري حبوبات 1- حبوبات اگر سریعاً مورد استفاده قرار نگیرد ، باید تحت شرایطی نگهداری گردد ­که از هجوم آفت و لانه گزینی حشرات و رشد کپک ها­، در محل نگهداری جلوگیری گردد. 2- انبارها باید از لحاظ ساختمانی مناسب باشد و کلیه منافذ و محل­های باز بر روی دیوارها، کف، سقف، درها و پنجره­ها باید مسدود گردد و یا مجهز به توری باشد. 3- انبارها مي بايست به جهت جلوگیری از تجمع رطوبت ، از تهویه کافی برخوردار باشند. 4- انبارها مي بايست قبل از ورود مواد اولیه، با سموم مجاز ضدعفونی گردد. 5- برای قراردادن كيسه­هاي حبوبات از پالت استفاده گردد. 6- موادی مانند، بنزین، کودشیمیایی، روغن­های شیمیایی که بر زمان ماندگاری­، کیفیت­، طعم و بوی حبوبات تأثیرگذار است نباید در انبار حبوبات نگه داری شود. 7- سقف انبارهای نگه­داری حبوبات باید ايزوله و غیرقابل نفوذ به آب، باشد . 8- چیدمان پالت­ها و حبوبات باید به گونه­ای باشد که گردش و جریان هوا به آسانی بين بسته ها برقرارگردد. 9- كف انبار مي بايست بدون ترك و شكافهاي عميق باشد، چنانچه كف انبار داراي وضعيت نامطلوب باشد، مي توان با استفاده از يك پوشش ضدگاز نايلوني روي كف انبار مشكل را حل نمود. د) محافظت محصول حبوبات را باید در رطوبت پایین نگه داشت تا در شرایط طبیعی انبارش بدون رشد و گسترش کپک ، از نابودی ناشی از اکسیداسیون و تغییرات آنزیمی در امان باشد . برای حفظ کیفیت و به تأخیر انداختن رشد کپک ، حبوبات را می توان در بسته های بدون منفذ ، همراه با یک گاز بی اثر ، مانند ازت و یا تحت خلأ بسته بندی کرد . ه) کنترل انبارش رطوبت نسبی محیط برای حفظ کیفیت و جلوگیری از رشد کپک ، باید بین 55 تا 65 درصد حفظ شود. میزان فعالیت آبي می­تواند با سطح رطوبت متفاوت انواع حبوبات­، مرتبط گردد. در فعاليت آبي يكسان لزوماً ميزان رطوبت در انواع حبوبات يكسان نخواهد بود. در هرحال فعالیت آبی بیش از 0/7 ، با دمای 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی معادل آن ، به دليل فراهم شدن شرایط رشد میکروارگانیسم ها ، غیر ایمن تلقی می گردد . برای نگهداری حبوبات در انبار حفظ فاصله بسته ها با دیوار ، کف و ارتفاع ، برای جلوگیری از افزایش رطوبت ضروری است و بسته ها باید حداقل نیم متر با دیوار فاصله داشته باشد . با پایین نگه داشتن دمای محیط و چرخش هوا و فعالیت آبی ایمن می توان از رشد کپک هایی که تولید کننده سم هستند جلوگیری نمود . به طور كلي حبوبات بايد در مكان تميز و خشك نگهداري گردد. و) دماي حبوبات در انبار هنگام انباشتن حبوبات داخل انبار و سيلو فعل و انفعالات فيزيولوژيكي صورت مي­گيرد كه همراه با ايجاد حرارت مي باشد. در اثر ايجاد حرارت دماي دانه­هاي انبار شده بالا رفته و ممكن است به حدي افزايش يابد كه موجب فساد دانه شده و از نقطه نظر اقتصادي­، تكنولوژيكي و خواص غذايي دانه آسيب زيادي مي­بيند. از اين جهت لازم و ضروري است كه بطور مرتب و در نقاط مختلف محصول دما را مشخص و اندازه­گيري نمود . از جمله اقدامات مهم در اين زمينه تهويه انبار مي­باشد. ز) حرارت ايجاد شده در دانه ها توسط حشرات و كنه ها در ميان توده هاي بزرگ حبوبات كه در انبار قرار گرفته اند، شرايط ثابتي از حرارت و رطوبت ايجاد مي شود. چنين شرايطي به طور خاص و مستقيم روي حشرات اثر مي گذارد، و نوسانات روزانه فضاي باز انباري، تأثير ندارد. حشرات در تغييرات موضعي درجه حرارت و رطوبت توده هاي انباري حركت مي كنند تا شرايط مناسب رشد و نمو خود را بيابند. اگر در اينجا شرايط بيشتر از حداقل نشان داده شده در جدول 1 باشد، حشرات تكثير مي يابد. در حالي كه حشرات رشد مي كنند حرارت ايجاد مي شود كه اين حرارت ممكن است به همان سرعتي كه به وجود مي آيد پراكنده نشود. در نتيجه درجه حرارت توده انباري افزايش مي يابد و رشد حشرات سريع مي گردد. نهايتاً درجه حرارت آنقدر بالا مي رود كه به يك حد نامطلوب مي رسد،‌ كه معمولا بيشينه 42 درجه سلسيوس مي باشد. حشرات كامل به سمت لايه هاي بيروني توده هاي انباري حركت مي كنند، وليكن لارو آنها كه داخل توده باقي مي­مانند و از بين مي رود. در نهايت حشرات كاملي كه زنده مانده اند در سطح متمركز مي شوند. در اين هنگام در جه حرارت در توده انباري تثبيت مي شود و رطوبت از قسمت هاي دروني به سمت لايه هاي بيروني توده كه خنك تر هستند حركت مي كند. اگر درجه حرارت در سطح توده انباري كم تر از درجه حرارت هواي داخلي تر توده انباري (نقطه شبنم) باشد، تراكم رطوبت اتفاق مي افتد ودر نتيجه دانه ها جوانه مي زنند. ممكن است در بعضي از قسمت ها رطوبت دانه و رطوبت نسبي هوا آنقدر افزايش يابد كه كپك ها آغاز به رشد كنند. بنابراين در مورد دانه هايي كه در حالت عادي قابل انبار شدن به مدت طولاني هستند، ممكن است خودگرمايي خشك دانه ناشي از فعاليت حشرات به خودگرمايي مرطوب دانه ناشي از فعاليت ميكروارگانيزم ها تغيير يابد. در خودگرمايي مرطوب دانه درجه حرارت به ندرت به بالاي 62 درجه سلسيوس مي رسد و معمولا در حدود 52 درجه سلسيوس باقي مي ماند. ح) خسارت آفات در موقع انبارداري حبوبات ميزان خطر آلوده شدن به آفات انباري بستگي به شرايط محلي (آب و هوا، روش هاي كنترل مزرعه اي) دارد. به طور كلي در نواحي گرم كه شرايط براي زنده ماندن آفات و ادامه رشد سريع آن ها فراهم است، شديدتر مي باشد. معرفي اختصاري آفات حبوبات خانواده Bruchidae حشرات اين خانواده سوسك­هائي هستند كه تقريبأ داراي صفات ظاهري مشابهي مي‏باشند، شاخك­هايشان يازده مفصلي بوده و بالپوش­ها انتهاي بدن را نمي‏پوشاند , پنجه‏ها چهار مفصلي است . اين حشرات خسارت زيادي به دانه‏هاي حبوبات وارد مي‏سازند و مشترك بين مزرعه و انبار مي‏باشند بعضي از گونه‏ها ابتدا در مزرعه آلودگي ايجاد نموده و سپس خسارت اصلي را در انبار به محصولات وارد مي‏آورند و عده‏اي ديگر مي‏توانند در انبار بدون وقفه توليدمثل كنند . تخم­گذاري اين حشرات بسته به گونه‏هاي مختلف متفاوت است و تعداد نسل آن­ها نيز بستگي به گونه آن دارد بعضي از گونه‏ها كه از مزرعه به انبار مي‏آيند مانند سوسك باقلا. Bruchus rufimanus در سال فقط يك نسل دارند ولي گونه‏هاي ديگري كه مي‏توانند مستمرا در انبار زندگي كند مانند Callosobruchus maculatus چند نسل دارند . تغذيه اين حشرات مختلف بوده و لاروهاي آنها قادرند از دانه‏هاي نارس و نرم در مزرعه تغذيه كنند و يا اينكه در روي دانه‏هاي خشك حبوبات در انبار زندگي خود ادامه دهند . دوره رشد لاروهاي اين خانواده نسبت به نوع غذا و درجه حرارت و رطوبت متفاوت مي باشد و ممكن­ است از 20 تا 60 روز و يا بيشتر نوسان كند. گونه‏هاي اين خانواده اغلب زمستان را به صورت حشرات كامل در داخل دانه مي‏گذرانند و در بهار با گرم شدن هوا از دانه خارج شده فعاليت خود را ادامه مي‏دهند­. از حشرات مهم اين خانواده مي‏توان گونه‏هاي زير را نام برد : Acanthoscelides obtectus سوسك لوبيا 1- اين سوسك به تمامي گونه هاي لوبيا حمله مي­كند و به طور متوسط 4 نسل در سال و در مناطق گرمسير تا 7 نسل در سال مي تواند داشته باشد، هر حشره ماده در طول زندگي خود 60 تا 200 عدد تخم مي گذارد، اين آفت ترجيح مي دهد به داخل توده محصول نفوذ كرده و در شكاف يا در محل شكستگي دانه ها تخمريزي كند. در داخل يك دانه لوبيا معمولا چندين لارو در كنار هم فعاليت مي كنند و اگر حمله شديد باشد اين تعداد ممكن است به 10 لارو برسد. 2- سوسك چيني حبوبات Callosobruchus chinensis خسارت اين آفت در ايران روي بقولات انباري بسيار سنگين است، تخم هاي خود را بصورت تك تك روي دانه قرار مي دهد، تعداد تخم هاي گذاشته توسط حشره ماده 200-50 عدد است، طرز زندگي سوسك چيني تا اندازه اي شبيه سوسك لوبيا مي باشد. 4- سوسك چهارنقطه اي حبوبات Callosobruchus maculates اين آفت حشره اي است كه لارو آن از دانه هاي بقولات مختلف، مانند لوبيا و واريته هاي آن، نخود، ماش، باقلا و ... تغذيه مي­كند و حشره كامل براي تغذيه رغبتي نشان نمي دهد. حشره ماده تخم هاي خود را تك تك بر روي دانه قرار مي دهد، حتي در موارد شدت آلودگي حشره ماده روي سطوح ابزار ، روي شيشه و لوازم مختلف نيز مي­تواند تخم ريزي كند. جدول1- مهمترين آفات حبوبات (سخت بالپوشان) نام حداقل درجه حرارت به درجه سلسيوس حداقل درصد رطوبت نسبي هوا دماي بهينه به درجه سلسيوس درصد رطوبت نسبي بهينه هوا حداكثر تكثير در ماه محصولات مورد حمله آفات Acanthoscelides obtectus سوسك لوبيا 17 30 27 تا 31 65 25 حبوبات كامل Callosobruchus chinensis سوسك چيني حبوبات 19 30 28 تا 32 60 30 حبوبات كامل Callosobruchus maculates سوسك چهارنقطه اي حبوبات 22 30 30 تا 35 50 50 حبوبات كامل سوسك لوبيا سوسك چيني حبوبات سوسك چهارنقطه­اي حبوبات ط) آفت زدايي با فسفين با رعايت موارد مندرج در بند (ج) عمل آفت زدايي با گاز فسفين را به ترتيب زير مي‏توان انجام داد : چنانچه در انبار كيسه‏هاي حبوبات با رعايت اصول انبارداري از نظر رديف‏بندي , فاصله كيسه‏ها از ديوار و سقف و يا قرار دادن پالتهاي چوبي در زير كيسه‏ها و رعايت فاصله كومه‏ها از يكديگر چيده شده باشد نحوه آفت زدائي با فسفين به شرح زير است : - در صورتي كه يك يا چند كومه دچار آلودگي باشد بايد مقدار گاز لازم براي هر كومه را بر حسب حجم اشغال شده و يا وزن حبوبات محاسبه نمود و سپس عمليات سم گذاري به صورت ساشه را در نقاط مختلف كومه‏ها , در بين كيسه‏ها , روي كيسه‏ها و در قسمتهاي مختلف محصول انجام داد و سپس روي كومه‏ها را با پوششهاي غير قابل نفوذ گاز پوشاند . - در صورتي كه كليه كومه‏هاي چيده شده آلوده باشد بايد تمامي انبار را همراه با فسفين آفت زدائي نمود . - چنانچه كيسه‏ها در انبار بطور نامنظم روي يكديگر چيده شده باشند در صورت مشاهده آلودگي بايد تمامي كيسه‏ها را آفت زدائي نمود در اينصورت چنانچه حجم كل محصول كمتر از نصف انبار را اشغال نموده باشد مي‏توان با توجه به شرايط آفت زدائي مقدار سم مورد لزوم را محاسبه نمود و پس از عمليات سم گذاري در فواصل و سطوح مختلف كيسه‏ها روي آنها را با چادرهاي مخصوص پوشاند و عمل آفت زدائي را انجام داد . - در صورتيكه حجم حبوبات انبار شده بيش از نصف حجم انبار باشد بهتر است نسبت به آفت زدائي تمام انبار اقدام كرد . نكات مهم: - طول زمان گازدهي به عوامل مختلف مانند دماي كالا ( دماي قسمتهاي مركزي ) , نوع آفت و رطوبت كالا يا محيط بستگي دارد . بطور كلي هر چه گرماي درون محصول بيشتر باشد گاز با سرعت بيشتري در فضا پخش مي‏شود و بالعكس هر چه گرما كمتر باشد از توان انتشار گاز كاسته مي‏شود . - در عمليات ضدعفوني زير پلاستيك با استفاده از گاز فسفين، درزبندي و مسدود نمودن كليه منافذ و روزنه هاي خروجي گاز، مهمترين عامل براي نتيجه گيري مطلوب است. اين موضوع در خصوص حبوبات بسته بندي شده اهميت بيشتري دارد. - دوز ضدعفوني كالاهاي بسته­بندي تا 6 گرم گاز فسفين در هر تن توصيه مي شود كه مي تواند در موارد خاص و در صورت وجود حشرات مقاوم و نامساعد بودن ساير شرايط مقدار گاز را افزايش داد. - بسته­هاي بافته شده با پلي اتيلن و يا كارتن هاي كالا، براي ضدعفوني كامل به زمان بيشتري نياز دارند. - در پايان عمليات ضدعفوني، هواكش ها، درها و پنجره هاي انبار را باز كرده، پوشش­ها را برداشته و عمليات هوادهي صورت گيرد. - رعايت موارد ايمني و بهداشتي در كليه مراحل ضدعفوني و هوادهي مي بايست مورد توجه ويژه قرار گيرد. جدول 2- زمان گازدهي و دوز مصرفي فسفين حداقل زمان گازدهي به وسيله دتياگاز با رطوبت نسبي حدود 60 درصد پايين تر از 5 درجه سانتيگراد گازدهي انجام نمي گردد بين 5 تا 10 درجه سانتيگراد 14 روز بين 11 تا 15 درجه سانتيگراد 7 روز بين 16 تا 25 درجه سانتيگراد 4 روز بالاتر از 25 درجه سانتيگراد 3 روز توصيه ميزان مصرف فسفين در روش­هاي مختلف انبارداري روش انبارداري ميزان مصرف بر اساس گاز فسفين مورد نياز به گرم انبار مسطح 3 تا 6 گرم در هر تن كانتينر 1 تا 2 گرم در هر متر مكعب پيوست اطلاعاتي الف- اسامي مهمترين حبوبات رديف اسامي فارسي اسامي انگليسي اسامي گياهشناسي 1 نخود لپه ای Pigeon pea Red gram Congo pea Non-eye pea Angola pea Cajanus cajan (Linnaeus) Millspaugh 2 نخود ایرانی (معمولي) Chick pea Gram Garbanzo (USA) Bengal gram Channa (India, Caribbean) Cicer arietinum Linnaeus 3 عدس Medikus Lentil Lentille Lens culinaris 4 لوبیا Mat bean Moth bean Dew gram (India) Turkish gram (USA) Phaseolus aconitifolius N. J. Jacquin 5 لوبيا چيتي Tepary bean Texan bean (USA) Phaseolus acutifolius A. Gray 6 لوبيا قرمز Roxburgh Rice bean Red bean Phaseolus calcaratus 7 لوبيا سفيد Linnaeus Lima bean Butter bean Sieva bean Rangoon bean Phaseolus lunatus 8 ماش سياه Black gram Urd Urid Phaseolus mungo Linnaeus 9 ماش سبز Mung bean Green gram Golden gram Phaseolus radiatus Linnaeus 10 لوبيا سبز Haricot bean Common bean Phaseolus vulgaris Linnaeus 11 نخودفرنگي Pea Field pea Garden pea Pisum sativum Linnaeus sensu lato 12 باقلا Field bean Broad bean Tick bean Horse bean Windsor bean Faba bean (USA) Vicia faba Linnaeus 13 ماشك Hungarian vetch Vicia pannonica Crantz 14 ماش معمولي Common vetch Spring vetch Narrow leaf vetch Vicia sativa Linnaeus 15 لوبيا چشم بلبلي Cow pea Black-eyed bean Black-eyed pea Southern pea Bodi (Caribbean) Vigna unguiculata (Linnaeus) Walpers var. unguiculata 16 بادام زميني Bambara groundnut African peanut Congo goober Voandzeia subterranea (Linnaeus) Thouars ex A. P. de Candolle پيوست اطلاعاتي ب –ساير استانداردها و روش هاي آزمون مرتبط در زمينه حبوبات 1- براي تشخيص آلودگي پنهان حبوبات به حشرات مي توان به استانداردهاي ملي زير مراجعه كرد. استاندارد ملي 3735 ايران ، نمونه برداري براي تشخيص آلودگي پنهان غلات و حبوبات به حشرات. استاندارد ملي 3985 ايران ، تشخيص سريع آلودگي پنهان غلات و حبوبات به شش پايان با استفاده از روش شناور كردن دانه درسته. 2- براي اندازه گيري دماي حبوبات به استاندارد ملي زير مراجعه شود. استاندارد ملي 2681 ايران، اندازه‏گيري دماي غلات و حبوبات در انبار. 3- روش آزمون آسيب ديدگي حدود 200 گرم از نمونه آزمايشگاهي را وزن كنيد و سپس آنها را روي سطح صافي پخش كنيد و بررسي نمائيد . دانه هاي ، شكسته ، لپه شده ، پوست كنده ، چروكيده ، تغيير رنگ داده ، جوانه زده را جدا نمائيد و وزن كنيد. در صد آسيب ديدگي را از فرمول زير بدست آوريد: = درصد آسيب ديدگي كه در آن : m- عبارت است از وزن دانه هاي آسيب ديده به گرم M - عبارت است از وزن آزمونه به گرم 4- روش آزمون نارسي بررسي وجود دانه هاي نارس را مي توانيد همزمان با بررسي آسيب ديدگي انجام دهيد و دانه هاي نارس را نيز تفكيك و جداگانه وزن و درصد آنرا همانند (بند3) بدست آوريد. 5- روش آزمون ناهمساني رنگ ، رقم و اندازه حدود 200 گرم از نمونه آزمايشگاهي را وزن كنيد و سپس دانه هاي غير يكنواخت از ديد رنگ ، اندازه و رقم را جدا كرده و هر مورد را جداگانه وزن كنيد و درصد هر گروه را به تفكيك از فرمول زير بدست آوريد: = درصد ناهمساني كه در آن : m - عبارت است از وزن دانه هاي ناهمسان از ديد رنگ و / يا اندازه و / يا رقم به گرم M - عبارت است از وزن آزمونه به گرم 6- روش آزمون مواد خارجي حدود 200 گرم يا بيشتر (در صورتي كه ميزان مواد خارجي آن كم باشد) از نمونه را وزن كنيد و سپس آنرا روي سطح تميز و صافي پخش كنيد. مواد خارجي معدني و آلي (گياهي و جانوري) را در گروه هاي جداگانه جمع كنيد و بعد با دقت يكصدم گرم وزن كنيد. درصد كلي مواد خارجي و هم چنين درصد هر يك از گروه ها را به تفكيك از فرمول زير بدست آوريد: = درصد مواد خارجي كه در آن: m - عبارت است از كل مواد خارجي و / يا مواد خارجي معدني و آلي به تفكيك به گرم M - عبارتست از وزن آزمونه به گرم منابع: 1- باقری زنوز-ابراهیم،1375:سخت بالپوشان زیان آور محصولات غذایی،نشر سپهر، صفحه 309،تهران.چ 2- بهداد-ابراهیم،1381:حشره شـناسـی و آفـات مـهم گیـاهـی ایـران،نـشـر یـاد بود، صفحه 840،اصفهان. 3- استاندارد ملي ايران 1-9373 انبارش غلات و حبوبات (توصيه هاي عمومي براي نگهداري غلات). 4- استاندارد ملي ايران 2-9373 انبارش غلات و حبوبات (توصيه هاي كاربردي). 5- استاندارد ملي ايران 3-9373 انبارش غلات و حبوبات (كنترل حمله آفات). 6- استاندارد ملي ايران 27 حبوبات-عدس-ويژگي ها و روش هاي آزمون. 7- استاندارد ملي ايران 38 حبوبات-لوبيا-ويژگي ها و روش هاي آزمون. 8- استاندارد ملي ايران 96 حبوبات-نخود-ويژگي ها و روش هاي آزمون. 9- استاندارد ملي ايران 8976 غلات و حبوبات- فهرست اسامي. 10-استاندارد ملي ايران 2339 آئين كار ضد عفوني خشكبار و حبوبات ( فوميگاسيون). 11-استاندارد ملي ايران 3712 آئين كار آفت زدايي حبوبات. 12-استاندارد ملي ايران 2681 اندازه‏گيري دماي غلات و حبوبات در انبار. 13- BruchBiology of the Bruchidae, www.annualreviews.org 14- idae - Bean weevils or seed beetles, www.naturespot.org.uk 15- Bean weevil - Wikipedia, en.wikipedia.org [1] استاندارد ملي ايران شماره 96 حبوبات-نخود-ويژگي ها و روش هاي آزمون. [2] استاندارد ملي ايران شماره 38 حبوبات-لوبيا-ويژگي ها و روش هاي آزمون. [3] استاندارد ملي ايران شماره 27 حبوبات-عدس-ويژگي ها و روش هاي آزمون. + نوشته شده در دوشنبه نهم آذر ۱۳۹۴ساعت 10:53 AM توسط گروه خرید و نگهداری | نظر بدهید دستورالعمل آموزشی نمونه برداری، تعیین رطوبت و ناخالصی دانه های روغنی شركت مادر تخصصي بازرگاني دولتي ايران مركز پژوهش‌هاي غلات گروه خرید و نگهداری غلات و فرآورده های آن دستورالعمل آموزشی نمونه برداری، تعیین رطوبت و ناخالصی دانه های روغنی (دانه آفتابگردان و سویا) مرکزپژوهش­های غلات گروه تحقیقاتی و آزمایشگاهی خرید و نگهداری غلات و فرآورده­های آن مقدمه این دستورالعمل بمنظور حفظ هماهنگي در زمينه خريد دانه های روغنی داخلي مورد عرضه كشاورزان و اتخاذ رويه يكسان در شركت­هاي غله و متصديان امر خريد دانه­های روغنی تدوين گرديده است و ضرورت دارد متصديان امر خريد، آموزشهاي لازم مطابق با دستورالعمل حاضر را به دست آورند. منابع و مآخذی که در تهیه این دستورالعمل به کار رفته است به شرح زیر است: 1- استاندارد ملي روش آزمون دانه هاي روغني، شماره 661 چاپ سوم 2- استاندارد ملی دانه روغني-اندازه گيري رطوبت و مواد فرار-روش آزمون، شماره 8034 3- استاندارد ملي دانه هاي روغني-نمونه برداری، شماره 7592 1- هدف : تبیین ویژگی های کیفی دانه های روغنی قابل خریداری ( سویا و آفتابگردان ) و روش های اندازه گیری آن. 2-دامنه كاربرد : خريد تضميني دانه های روغنی( سویا و آفتابگردان ) مورد عرضه در سال1394 3- تعاريف و اصطلاحات 3-1 – سویا، دانه گیاهی است با نام علمی Glycine max از تیره Leguminosae که به رنگ‌هاي زرد، سفيد، سياه، خاکستري و خالدار ديده مي‌شود. 3-2- دانه آفتابگردان، متعلق به خانواده گل‌ستاره‌ای‌ها Asteraceae از جنس آفتاب‌گردان‌ها Helianthus بوده که از آن روغن گرفته می‌شود. 3-3-رطوبت، ميزان آب آزاد موجود در دانه روغنی است كه بدون تغيير كيفيت دانه، جدا شدني باشد. 3-4- ناخالصی، به هر گونه مواد به جز دانه های روغنی (سویا و آفتابگردان) گفته می­شود. 3-5- دانه شكسته يا لپه شده، به نيمه يا خرده دانه روغنی سالم اطلاق مي‏شود. 3-6- الك 2 ميليمتري، الكي است كه قطر هر يك از منافذ آن 2 ميليمتر باشد. 3-7-بمبو، نوعی وسيله‌ نمونه‌ برداري‌ شامل‌ لوله‌هاي‌ توخالي‌ با نوك‌ تيز بوده‌ و داراي‌ انواع‌ مختلفي‌ مي‌باشد. 4- ویژگی ها-حدود مجاز 4-1- حداکثر ناخالصی قابل قبول دانه سویا 10 درصد می باشد. 4-2-حداکثر ناخالصی قابل قبول آفتابگردان 10 درصد می باشد. 4-3-حداکثر رطوبت قابل قبول دانه سویا 20 درصد می باشد. 4-4-حداکثر رطوبت قابل قبول آفتابگردان 18 درصد می باشد. 4-5-قیمت پایه خرید دانه سویا با 2 % ناخالصی و 12 % رطوبت، و قیمت پایه خرید دانه آفتابگردان با 2 % ناخالصی و 9 % رطوبت تعیین می گردد. 5 - روش نمونه‌برداری نمونه­برداري دانه­های روغنی باید مطابق استاندارد ملي دانه هاي روغني-نمونه برداری، شماره 7592 به شرح زیر انجام شود. 5-1- برداشت نمونه اوليه بايد از دانه‏هائي­كه داخل كيسه و يا بحالت فله (توده) حمل شده‏اند با استفاده از وسائل نمونه‏گيري انجام گيرد­. 5-2- نمونه‏گيري از كيسه های بسته با بمبوي نیزه ای و بايستي حداقل از 2 درصد كيسه‏ها انجام شود. 5-3- نمونه‏برداري از کامیون­های فله دانه­های روغنی به وسیله بامبو، بايد از هر وسيله نقليه بطور جداگانه و در تمام عمق آن و در فواصل منظم انجام پذيرد. 5-4- نمونه‏ها ی برداشت اولیه، در كيسه‏هاي غيرقابل نفوذ نسبت به رطوبت و ساير عوامل محيطي تخليه شود. 5-5- نمونه‌ كلي حاصل از برداشت­های اولیه را کاملا مخلوط‌ نموده‌ تا نمونه يكنواختي به دست آید. 5-6- با تقسیم دقیق نمونه کل، نمونه‌هاي ‌آزمايشگاهي تهیه می­شود.‌ عمل تقسیم کردن به وسيله دستگاه تقسيم‏كن یا صليب مخصوص و یا روش تقسيم چهار قسمتي و مخروطي[1] انجام می­شود. یادآوری1 : وسائل نمونه‏برداري باید تميز، خشك و عاري از بوي خارجي باشند. يادآوري 2 : انجام نمونه برداري به افرادي سپرده شود كه آموزش لازم براي كـاربرد درست تجهـيزات و روش نمونه­برداري را ديده باشند. يادآوري 3 : چنانچه دانه‏ها در اثر ورود آب يا علت‏هاي ديگر در موقع حمل و نقل آسيب ديده باشند و يا اينكه مقداري از دانه‏ها بخارج ريخته شده و مجددا جمع‏آوري ­و کیسه­گیری شده باشد در اين­گونه موارد نمونه‏برداري از آنها جداگانه انجام مي‏گيرد و دانه‏هاي آسيب ديده را نبايد با دانه سالم مخلوط نمود و بايد جداگانه منظور گردند. 6- ناخالصي در دانه‏هاي روغني و روش اندازه گیری آن 6-1- ناخالصي‏ها به تمام مواد آلي و غيرآلي باستثناي دانه اصلي اطلاق مي­شود. انواع ناخالصی و تعاریف آن به شرح زیر می باشد. 6-1-1 -ناخالصي‏هاي ريز ، به­موادي اطلاق مي­شود كه از الك عبور نمايند. 6-1-2- ناخالصي‏هاي كلي بجز دانه‏هاي روغني ، به­مواد باقي مانده روي الك اطلاق ميشود كه شامل: 6-1-2-1-دانه روغني نباشند (­مانند تكه‏هاي چوب و فلزات و سنگ و دانه‏هاي نباتي غيرروغني­) 6-1-2-2-تكه‏هاي مربوط به دانه اصلي مانند ساقه، برگ ساير قسمت­هاي گياه روغني كه حاوي روغن نيستند، باشد. تبصره1: در خصوص دانه آفتابگردان، پوست‏هاي جدا شده از مغز به­عنوان ناخالصي تلقي مي­شوند. تبصره 2 : دانه شکسته شده سویا و آفتابگردان ناخالصی محسوب نمی­گردد. 6-1-3- ناخالصي دانه‏هاي روغني بجز دانه‏هاي اصلي، عبارتست از تمام دانه‏هاي روغني بجز دانه مورد نظر كه وزن هر يك از سه قسمت فوق بايد تعيين شود . 6-2- اندازه گیری ناخالصي ها به جدا كردن بوسيله الك و دست‏چين كردن ناخالصي‏ها از روی الک گفته می­شود و شامل مراحل زیر است: 6-2-1- توزین 500 گرم نمونه آزمايشگاهی 6-2-2- جدا كردن ناخالصي‏هاي ریز نمونه آزمايشگاهی، بوسيله الك یک میلیمتری 6-2-3- جدا نمودن ناخالصي دانه‏هاي روغني و ناخالصي‏هاي غيردانه‏هاي روغني از روی الک 6-2-4 جدا نمودن ناخالصي دانه‏هاي روغني غيردانه‏ اصلی از روی الک 6-2-5-توزین کلیه ناخالصی های جمع آوری شده با دقت يكصدم گرم و اعلام نتیجه به درصد (گرم در صد گرم نمونه) يادآوري 1:­ از آنجاییکه روش تشخیص ناخالصی­ها به صورت چشمي می‏باشد، میز کار مناسب با نور کافی جهت انجام آزمایشها، ضروری است. 7- تعيين رطوبت دانه‏هاي روغني تعيين رطوبت نمونه آزمايشگاهی دانه روغنی (اعم از خالص يا ناخالص­) بر اساس استاندارد ملی روش اندازه­گیری رطوبت و مواد فرار دانه­هاي روغني، شماره 8034 ­و با خشك كردن دانه در حرارت 2 ± 103 درجه سانتيگراد در گرمخانه( اتو) و در فشار جو تا رسيدن به­وزن ثابت انجام ميگيرد­. 7-1-روش مرجع آزمون رطوبت دانه های روغنی دانه هاي آفتابگردان و سویا را با آسياب مکانیکی درشت خرد نمائيد. 5 تا ١٠ گرم از نمونه دانه خرد شده را در ظرف­های مخصوص (که قبلا در اتوی ١٠٣ درجه خشک و به وزن ثابت رسیده است) ریخته و به طوريكنواخت در تمام سطح ظرف پخش كنيد، در ظرف را بسته و كل آن را وزن نمائيد. ظر­ف حاوي نمونه را، با در باز، به مدت سه ساعت در گرمخانه­ای که قبلا حرارت آن تا حرارت 2 ± ١٠٣ درجه سلسيوس ثابت شده است، خشک کرده، در ظرف را بسته و آن را در دسیکاتور قرار دهيد و پس از خنک شدن در دسیکاتور و رسیدن درجه حرارت ظرف به درجه حرارت آزمايشگاه ، وزن نمایید. مجددا ظرف را با در باز (همان نمونه­) داخل اتو قرار دهيد .­بعد از يك ساعت مراحل ذكر شده را تکرار کنید. اگر اختلا­ف دوبار وزن كردن متوالي، برابر يا كمتر از ٠٠٥/ ٠ گر­م به ازاي ٥ گرم نمونه يا ٠٠١ / ٠ جرم نمونه شد اندازه گيري را متوقف كنيد .­در غير اين صور­ت ، اين عمل را در فواصل يك ساعته تكرار نمائيد تا اختلاف نتيجه دو توزين متوالي ، مساوي و يا كمتر از ٠٠٥/ ٠ گرم باشد. مقدار رطوبت و مواد فرار، بر حسب درصد جرمي نمونه دريافتي طبق فرمول زیر محاسبه می گردد: جرم ظرف خالی برحسب گرم m0= جرم ظرف با نمونه قبل از خشك كردن برحسب گرمm1= جرم ظرف با نمونه بعد از خشك كردن برحسب گرم m2= 7-2-سنجش سریع رطوبت در زمان خرید به دلیل زمانبر بودن اندازه گیری رطوبت به روش مرجع، از رطوبت سنج­های سنجش سریع مخصوص دانه های روغنی استفاده میشود. یادآوری1: اگر رطوبت سنج برای اندازه­گیری رطوبت تنها یک محصول طراحی شده فقط برای همان محصول استفاده شود. یادآوری2: نتایج آزمایشات حاصل از کار با لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی، زمانی دقیق و معتبر است که این لوازم کالیبره گردد. بدین معنی که دستگاه مورد نظر نتایج را با کمترین خطای ممکن در تکرار آزمایشات نشان دهد. برای این منظور می‏توان بر اساس دستورالعمل دستگاه در صورت توانایی فرد آزمایش کننده و براساس مقایسه مقادیر به دست آمده رطوبت در روش مرجع با مقادیرتعیین شده توسط دستگاه، آن را تنظیم و کالیبره نمود. در غیر این صورت از خدمات شرکت‏های استاندارد که در زمینه کالیبراسیون لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی فعالیت می­نمایند، استفاده نمود.